PHÂN BIỆT LEM LÉP HẠT DO NẤM VÀ DO THỜI TIẾT

1. Nguyên nhân và điều kiện phát sinh của lem lép hạt

1.1 Tác nhân Nấm – Vi khuẩn – Côn trùng

1.2 Điều kiện thời tiết – kỹ thuật canh tác tạo thuận lợi

• Giai đoạn trổ – ngậm sữa có độ ẩm không khí cao, mưa kéo dài, nắng yếu → tạo điều kiện thuận lợi cho nấm phát triển hoặc cây lúa stress.
• Bón phân không cân đối: thừa đạm, lân – kali thiếu, hoặc ruộng bị nhiễm phèn/mặn – cây sinh trưởng kém, sức chống chịu thấp.
• Mật độ gieo cấy quá dày, ruộng thoát nước kém, cỏ dại nhiều tạo môi trường ẩm cho bệnh phát triển.

Tóm lại: lem lép hạt là một “hội chứng” do nhiều nguyên nhân kết hợp — không chỉ do nấm/vi khuẩn mà còn do điều kiện ngoại cảnh và kỹ thuật canh tác.

2. Phân biệt: lem lép hạt do nấm/vi khuẩn vs lép do thời tiết/sinh lý

2.1 Triệu chứng chính khi do nấm/vi khuẩn

• Vỏ trấu hạt chuyển màu từ nâu, nâu sẫm, tím đến đen hoặc có các đốm nâu lan rộng. Ví dụ, nấm thường để lại vết đốm màu nâu sậm trên vỏ trấu.
• Hạt bị lép hoặc lửng hoàn toàn, hạt nhẹ, đôi khi có lớp phấn trắng (của nấm tiết ra) trên vỏ hạt.
• Hạt bị thối nhũ – khi bóp có thể thấy phôi mềm hoặc có nước chảy ra (nhất là do vi khuẩn).
• Thường xuất hiện tập trung trên nhánh gié hoặc bông lúa nơi cây bị bệnh khác trước đó (như đạo ôn cổ bông) hoặc ruộng có lịch sử bệnh hại.

2.2 Triệu chứng khi lép do điều kiện sinh lý/thời tiết

• Hạt lúa bị lép nhưng vỏ trấu không có đốm bệnh rõ ràng, màu không chuyển thành nâu đậm – thường chỉ nhỏ hạt, bị nhẹ hơn.
• Khối hạt nhẹ, lõi rỗng hoặc ít đầy nhưng không có dấu vết thối hay phấn trắng. Cây có thể bị stress ẩm, nhiệt hoặc dinh dưỡng dẫn đến thụ phấn kém → hạt nhỏ hoặc không chứa gạo.
• Hiện tượng thường lan đều ruộng hoặc ở ruộng có kỹ thuật kém (bón phân lệch, thoát nước kém), chứ không xuất hiện thành “ổ bệnh” rõ ràng như nấm.
• Có thể thấy nhiều hơn ở các vụ có thời tiết: mưa kéo dài, nắng yếu, gió mạnh, cây trổ chậm hoặc trổ trùng giai đoạn mưa → ảnh hưởng thụ phấn và làm hạt sinh lý lép.

2.3 Bảng so sánh nhanh

3. Kinh nghiệm thực tế nhận biết tại ruộng

• Khi lúa bắt đầu trổ, nên quan sát vỏ trấu một mẫu khoảng 100 hạt ở vài bông đại diện. Nếu thấy vết đốm nâu/đen rõ ràng – nghĩ tới nấm/vi khuẩn.
• Nếu sau giai đoạn trổ – ngậm sữa cây bị mưa kéo dài, nắng yếu mà thấy hạt nhỏ, nhiều hạt không đầy gạo, nhưng vỏ trấu không đổi màu rõ → khả năng lớn là lép sinh lý.
• Kiểm tra lịch sử ruộng: nếu ruộng từng bị đạo ôn cổ bông, khô vằn, hoặc bị nhiễm phèn/mặn – khả năng bệnh nấm/vi khuẩn cao.
• Sử dụng kính lúp hoặc bóp nhẹ hạt: nếu thấy phôi mềm, có nước – nghi nhiễm vi khuẩn nặng.
• Lưu lại hình ảnh trước và sau khi trổ, ghi lại dịch vụ phun, điều kiện mưa/nắng – giúp chứng minh nguyên nhân và lập kế hoạch cho vụ sau.

4. Giải pháp ứng dụng – phù hợp với R3AGRICO hướng tới nông nghiệp bền vững

4.1 Khi xác định là hại do nấm/vi khuẩn

• Chọn giống lúa có khả năng kháng bệnh.
• Xử lý giống trước khi gieo, phơi khô, loại bỏ hạt lép.
• Áp dụng thuốc trừ nấm/vi khuẩn vào thời kỳ khi lúa chuẩn bị trổ và khi trổ đều để đạt hiệu quả cao.
• Bón phân cân đối: tránh thừa đạm, đảm bảo lân và kali đầy đủ; cải tạo ruộng nhiễm phèn/mặn.
• Vệ sinh đồng ruộng, loại bỏ tàn dư, cỏ dại, nâng cao độ thông khí.
• Sử dụng sản phẩm có khả năng nội hấp và lưu dẫn tốt (như dòng SC) — trong danh mục của R3AGRICO xử lý lem lép hạt.

4.2 Khi là lép do thời tiết/sinh lý

• Điều chỉnh lịch gieo sạ để tránh thời điểm trổ rơi vào mưa nhiều, nắng yếu.
• Tưới tiêu – thoát nước hợp lý, tránh ruộng trũng hay ngập nước giai đoạn trổ.
• Bón phân hợp lý: đảm bảo cây khỏe trước trổ, tăng khả năng thụ phấn.
• Sử dụng phân bổ sung giúp cây khỏe – tăng sức chống chịu (ví dụ phân hữu cơ lá, vi lượng) để giảm thiểu ảnh hưởng bất lợi từ ngoại cảnh.
• Giám sát ruộng chặt chẽ trong giai đoạn trổ – ngậm sữa, nếu thấy tình trạng lép nhẹ lan rộng → xem xét biện pháp hỗ trợ kỹ thuật thay vì ngay lập tức phun thuốc.

5. Kết luận